بحران پناهندگی
بحران مهاجرت
اتحادیه اروپا چه کسانی را برمی‌گرداند؟
مردم اروپا ماه‌هاست شاهد ورود خیل مهاجران به یونان، ایتالیا و اروپای مرکزی هستند.
اتحادیه اروپا کار سختی پیش‌رو دارد. هماهنگی و یک‌دست کردن سیاست پناهندگی ۲۸ کشور عضو آسان نیست.
قوانین اعطای پناهندگی موضوعی است حساس که بر حاکمیت ملی و روابط جمعیت مهاجر با کشور متبو‌ع‌شان اثر می‌گذارد: مثلا افغان‌ها در بریتانیا یا الجزایری‌ها در فرانسه.
تاکنون بریتانیا، ایرلند و دانمارک اغلب سیاست‌های اتحادیه اروپا در قبال پناه‌جویان را نپذیرفته‌اند، و به قوانین داخلی خودشان اتکا کرده‌اند.
این روزها بحث اصلی این است که ۱۶۰ هزار پناه‌جوی جدید را به چه ترتیب باید در جاهای مختلف اتحادیه اروپا جا داد.
بسیاری از این پناه‌جویان شرایط پناهندگی را دارند - به‌ویژه آن‌ها که از سوریه، افغانستان یا دیگر مناطق جنگ‌زده گریخته‌اند. طبق تعریف، پناه‌جو کسی است که از جنگ یا آزار و اذیت گریخته. چنین فردی باید از سوی جامعه بین‌الملل حمایت شود.
اما خیلی از آن‌ها که درخواست پناهندگی می‌کنند، پذیرفته نمی‌شوند. پرسش این‌جاست که اتحادیه اروپا چه تعداد پناه‌جو را نمی‌پذیرد و برمی‌گرداند؟ و این‌که آیا همه اعضا از یک الگوی واحد در قبال پناهندگان پیروی می‌کنند یا خیر؟
احرازهویت
سال ۲۰۱۵، بزرگ‌ترین گروه مهاجران به اروپا سوری‌ها بودند - در مقام بعدی افغان‌ها، اریتره‌ای‌ها، نیجریه‌ای‌ها و سومالی‌ها.
ویژگی مشترک این کشورها این است که جنگ‌زده‌اند و نقض حقوق بشر درشان رایج است. بنابراین خیلی از پناه‌جویان‌شان پناهندگی می‌گیرند.
با این حال شرایط همه پناه‌جویان یکسان نیست. بعضی‌ها نمی‌توانند محق بودن‌شان را اثبات کنند. مثلا گذرنامه یا کارت شناسایی ندارند - یا داشته‌اند اما در گذر پرخطر از مدیترانه و بالکان با تبهکاران و قاچاقچی‌ها، از دست‌اش داده‌اند.
تعیین ملیت چنین افرادی گاه به درازا می‌کشد. و گاه کشوری که قرار است پس‌شان بگیرد تصمیم را نمی‌پذیرد.
بسیاری از آن‌ها که از کشورهای آفریقایی غیر از شمال آفریقا به اتحادیه اروپا یا غرب بالکان می‌رسند، به‌عنوان مهاجر اقتصادی طبقه‌بندی می‌شوند و نمی‌توانند پناهندگی بگیرند.
با این حال خیلی‌ها همچنان می‌آیند چون در عمل کمتر از نصف کسانی که درخواست پناهندگی‌شان رد شده، اخراج می‌شوند.
طبق آماری که کمیسیون اتحادیه اروپا در قالب "برنامه مهاجرت اروپا" منتشر کرده، سال ۲۰۱۳ تنها ۳۹ درصد کسانی که درخواست پناهندگی‌شان رد شده بوده، بازگردانده شده‌اند.
یک دلیل این است که اعضای اتحادیه اروپا با بسیاری کشورهای غیراروپایی در این حوزه توافق ندارند. مثلا برای بازگرداندن پناه‌جویان به پاکستان و بنگلادش موافقت صورت گرفته، اما چنین توافقی با چین یا الجزایر وجود ندارد.
البته وجود موافقت‌نامه‌ای مثل "کوتونو"، که کشورهای آفریقایی جنوب صحرای آفریقا را موظف می‌کند پناه‌جویان پذیرفته نشده را بپذیرد، مانع خروج انبوه مهاجران اقتصادی از آن کشورها نشده. کمیسیون اتحادیه اروپا اذعان دارد که برای تسهیل برگشتن مهاجران به آفریقا باید کمک‌هایش را به آن کشورها بیشتر کند.
از سوی دیگر قرار است حوزه اختیارات "فرانتکس"، نهاد مسئول مرزهای اتحادیه اروپا، بیشتر شود که به بازگرداندن مهاجرها کمک کند.
یکی از مشکلات مهم اتحادیه اروپا لیبی است که عملا فروپاشیده و یکی از مسیرهای اصلی مهاجرها شده. طبق اصول مصوب سازمان ملل متحد، کشورها نباید کسی را به جایی که جان‌اش در خطر است برگردانند. یونان از جمله کشورهایی است که اخیرا به خاطر نقض این اصل نقد شده.
هجومبهآلمان
طبق آمار کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل سال ۲۰۱۴ آلمان از نظر شمار پناه‌جو در دنیا اول بوده. حدود ۱۷۳۱۰۰ نفر از این کشور درخواست پناهندگی کرده بودند. بعد از آلمان آمریکا بوده، با ۱۲۱۲۰۰ درخواست پناهندگی. تخمین زده می‌شود که امسال حدود ۸۰۰ هزار مهاجر از بیرون اتحادیه اروپا به آلمان بروند.
بنا به این آمار، ترکیه با ۸۷۸۰۰ و سوئد با ۷۵۱۰۰ درخواست پناهندگی بعد از آلمان و آمریکا قرار گرفته‌اند. این رقم در بریتانیا ۳۱۳۰۰ بوده که بیشترین‌شان (به ترتیب) از اریتره، پاکستان و سوریه بوده‌اند.
کسانی که درخواست پناهندگی‌شان پذیرفته می‌شود، می‌توانند در کشوری که به آن درخواست داده‌اند بمانند، کار کنند و در نهایت تابعیت بگیرند. اما گاه به پناه‌جو پناهندگی کامل اعطا نمی‌شود. یعنی درخواست‌کننده طبق کنوانسیون ۱۹۵۱ سازمان ملل پناهنده تشخیص داده نمی‌شود، اما همچنان نیازمند حمایت است. در بریتانیا این موارد را با اصطلاح "حمایت بشردوستانه" نام می‌برند.
آمار و اطلاعات اتحادیه اروپا نشان می‌دهد برخورد کشورهای عضو با پناه‌جویان بسیار متفاوت است. به‌عنوان نمونه آلمان بیشترین درخواست پناهندگی را دارد، آما از نظر شمار پناه‌جویانی که برمی‌گرداند اول نیست.
بریتانیابیشازهمهاخراجمی‌کند
طبق آمار رسمی اتحادیه اروپا، سال ۲۰۱۴ بریتانیا بیش از هر کشور دیگر اتحادیه اروپا مهاجر غیراروپایی اخراج کرده - ۴۸۸۹۰ نفر از کل ۱۹۲۴۴۵ نفری که از اتحادیه اروپا برگردانده شده‌اند. سال گذشته این رقم به ۶۵۳۶۵ نفر افزایش پیدا کرده.
در رده بعدی یونان است که ۲۷۰۵۵ نفر از ۷۳۶۷۰ نفری را که نپذیرفته بوده برگردانده. بعد آلمان است، که از ۳۴۲۵۵ نفری که گفته بوده باید برگردند، ۲۱۸۹۵ نفر را برگردانده. عجیب‌تر از همه فرانسه است که به ۸۶۹۵۵ گفته باید برگردند، اما در عمل فقط ۱۹۵۲۵ نفر را اخراج کرده.
روی‌هم‌رفته از ۶۲۵۵۶۵ نفر غیراروپایی که حضورشان در اتحادیه اروپا غیرقانونی تشخیص داده شده بوده، کمتر از یک‌سوم‌شان اخرا ج شده‌اند.
سوزان فراتزکه، از مؤسسه سیاست‌های مهاجرتی، می‌گوید بریتانیا از روابط عمیق‌اش با بعضی کشورها مثل پاکستان استفاده می‌کند و راحت‌تر می‌تواند کسانی را که درخواست‌شان رد شده به آن کشورها برگرداند.
خانم فراتزکه می‌گوید: "این تفاهم‌های دوجانبه به مراتب بیش از موافقت‌نامه‌های در سطح اتحادیه اروپا مؤثر است."
نمونه‌ای دیگر اسپانیا است که با مراکش برای دور نگه داشتن مهاجران هم‌کاری می‌کند. آن‌طور که شبکه مهاجرت اروپا گزارش کرده، سال گذشته اسپانیا به لحاظ راه‌ندادن مهاجران در اتحادیه اروپا اول بوده - با رقم ۱۷۲۱۸۵ نفر که ۶۶ درصد کل اتحادیه اروپاست.
امنیاناامن؟
آمار وزارت کشور بریتانیا در مورد کسانی که برگردانده شده‌اند - داوطلبانه یا به زور - نشان می‌دهد احتمال پذیرفته شدن درخواست پناهندگی شهروندان کدام کشورها بیشتر یا کمتر است. مثلا، شمار پاکستانی‌هایی که بازگردانده شده‌اند ۵۶۸۴ نفر بوده، اما شمار افغان‌ها ۸۷۵ نفر. این تفاوت برآمده از جان گرفتن دوباره طالبان است که بسیاری از نقاط افغانستان را ناامن کرده.
یا، به‌عنوان نمونه‌ای دیگر، بریتانیا ۲۱۸۴ نیجریه‌ای را برگردانده، اما فقط ۴۹ اریتره‌ای را بیرون کرده. البته "برگردانده" یا "بیرون کرده" همیشه به معنای فرستادن به کشور متبوع نیست. گاه فرد پناه‌جو به کشوری سوم که مثلا پیش از درخواست پناهندگی زندگی می‌کرده فرستاده می‌شوند.
اریتره از جمله کشورهایی است که مردم‌اش زیاد به اتحادیه اروپا پناهنده می‌شوند، و معمولا، مثل سوری‌ها، پناهندگی‌شان پذیرفته می‌شود، چون اتحادیه اروپا این دو کشور را در اولویت پذیرش قرار داده.
اریتره در تحریم بین‌المللی است. گروه‌های ختلف از نقض حقوق بشر در این کشور - از جمله سربازی سخت و اجباری که گاه سال‌ها طول می‌کشد - انتقاد کرده‌اند.
طبق آمار دفتر حمایت از پناهندگان در اروپا (ای.ای.اس.او)، سال ۲۰۱۴ نرخ پذیرفته‌شدن پناهندگی شهروندان سوریه، عراق، ایران، افغانستان و سومالی در اتحادیه اروپا بالای ۵۰ درصد بوده، اما برای شهروندان برخی کشورهای دیگر که از قضا درگیر جنگ و بی‌ثباتی هستند - مثل جمهوری دموکراتیک کنگو، سودان، مالی، اوکراین و پاکستان - این عدد بین ۲۰ تا ۵۰ درصد بوده.
پایین‌ترین نرخ پذیرش درخواست پناهندگی مال شهروندان کشورهای غرب بالکان (کوزوو، صربستان، آلبانی) و الجزایر و گرجستان است، که زیر ۱۰ درصدشان موفق می‌شوند.
آلمان از جمله کشورهایی است که خواستار تنظیم سیاهه‌ای مشترک از کشورهای "امن" شده که برمبنای آن راحت‌تر می‌شود مهاجران اقتصادی بالکان غربی را اخراج کرد. بیش از ۴۰ درصد متقاضیان پناهندگی در آلمان از آن منطقه‌اند.
بسیاری‌شان کولی‌هایی هستند که از فقر کوزوو و جاهای دیگر گریخته‌اند. اما مقام‌های مسئول در حوزه پناهندگی هنوز به نتیجه نهایی نرسیده‌اند که تبعیض رایج علیه بسیاری کولی‌ها مصداق آزار و اذیت (که در کنوانسیون سازمان ملل آمده) هست یا خیر.
دعوابرسرتوافقدوبلین
یک موضوع دیگر که کار را سخت‌تر می‌کند، "مقررات دوبلین" است، که بر مبنای آن همان کشور اتحادیه اروپا که پناه‌جو اول به آن وارد می‌شود، باید درخواست‌اش را بررسی کند.
این مصوبه در عمل به کار نمی‌آید چون یونان، ایتالیا و مجارستان توان رسیدگی و پذیرش خیل پناه‌جویان را ندارند. از طرف دیگر آلمان دیگر سوری‌هایی را که به این کشور می‌رسند به کشورهای دیگر اتحادیه اروپا برنمی‌گرداند. در نتیجه می‌توان گفت توافق دوبلین عملا معلق شده.
این هم یکی دیگر از دلایلی است که موجب می‌شود مهاجرها بازگردانده نشوند.
آن‌طور که خانم فراتزکه می‌گوید، مقررات مصوب دوبلین با واقعیات مهاجرت هم‌خوانی ندارد. مهاجرها می‌دانند کجا دوست دارند زندگی کنند، ولو این‌که ترجیح‌شان شرط کافی برای پذیرفته‌شدن پناهندگی‌شان نباشد.
ضمن این‌که جابه‌جایی داخل محدوده بدون مرز شنگن - که بیشتر اتحادیه اروپا را در بر می‌گیرد - آسان است. به‌قول خانم فراتزکه: "عواملی هست که باعث می‌شود مردم طبق مقررات دوبلین عمل نکنند. مثلا در کشوری که وارد می‌شوند کسی را نداشته باشند یا زبانش را ندانند."